Položaj žene u periodu socijalizma
Socijalizam je sa novim društvenim uređenjem i ideologijom doneo ženama nove društvene prilike. Tada započet proces emancipacije žena imao je svoje i pozitivne i negativne posledice. Negativne, zbog toga što se odvijao u društvu koja je i dalje bilo dominantno patrijarhalno.
Dominanta ideologija i modernizacija društva koja se odvijala, postulirala je rodnu jednakost i omogućila je ženama pristup javnoj sferi. Međutim, socijalistička porodica je bila takva da se žene nisu oslobodile svoje tradicionalne uloge ,,domaćice, supruge i majke”. Zbog te rasprostranjene patrijarhalnosti socijalističkog društva, ne možemo govori o potpunoj emancipaciji žena.
Žene su istovremeno bile diskriminisane u privatnoj i u javnoj sferi. Privatna sfera bi se odnosila na neuvaženo područje kome ,,pripadaju” žene, dok bi se javna sfera odnosila na domen politike i ekonomije u kome dominiraju muškarci. Distinkcija između privatnog i javnog podrazumeva rodnu podelu rada u celokupnom društvu. Odnosno, društvene nejednakosti u sferi rada i zapošljavanja. Može se govoriti i o ,,spefičnom vidu neformalnom najamnog rada” koji se smatrao eksluzivnom ženskom obavezom u porodici i domaćinstvu.
Pored toga, žene su nosioci još jedne vrste ,,netržišnog” rada tzv. reproduktivnog rada u porodici. To je jedna specifična vrsta rada koja neposredno služi zadovoljavanju potreba i dobrobiti članova porodice, a koja podrazumevaja dragocene resurse kao što su mentalna ili emocionalna energija (tzv. emocionalni rad).
Nastojanja da se dostigne ideal besklasnog i pravednog društva, smatrala su jednakost žena nužnim uslovom za ostvaranje prave narodne demokratije. Ovo je stvorilo pogodnu klimu za emancipaciju žena. Pored toga, ubrzani procesi modernizacije, industrijalizacije i urbanizacije zemlje podrazumevali su veći broj žena na tržištu rada. Država je podsticala zakonskim i drugim merama institucionalizovane pomoći zaposlenja i rad žena. Međutim, njihov izalzak u javno u mnogeme je zavisio od njihovog položaja i uloge u privatnoj sferi. Odnosno od podrške koju dobijaju svoga supruga.
Egalitarni socijalistički princip doneo je ženama potpunu zakonsku jednakost Ustavom Jugoslavije 1946. godine, što je imalo za posledicu značajnu promenu njihovog položaja. Te godine su žene u Jugoslaviji po prvi put dobile pravo glasa. Iste godine usvojen je i Zakon o braku koje je doneo izjednačenje žena sa muškarcima u pogledu bračnih obaveza i prava.
Potom je utvđena procedura razvoda braka, porodiljska odsustva, ravnopravno nasleđivanje imovine, pravo na usvajanje i slično. Tokom 60-ih je legalizovan i abrortus, kao pravo žene da sama odluči želi li decu. To je ujedno bio i način države da se obračuna sa ilegalnim prekidima trudnoće.
Tokom socijalističkog perioda, žene su dobile mogućnost da rade poslove koji su bili rezervisani samo za muškarce. Do kraja 80-ih uočava se masovnije školovanje žena, čak i kada je reč o visokom obrazovanju. Međutim, pojedini obrazovni profili i zanimanja i dalje su ostala ženska, rodna ravnopravnost nije bila postignuta.
Iako značajno što su dobile priliku da rade i postanu makar u neku ruku ekonomski nezavisne, žene su zbog toga trpele nove probleme. Često su postavši majke napuštale posao jer nisu imale kome da povere decu na čuvanje. Kada su otvorene institucije za čuvanje dece, kao način da država pomogne majkama, i dalje je bilo jako teško razbiti tradicionalno verovanje da se dete najbolje vaspitava i odgaja kod kuće. Pored toga one su često dobijale otkaz zbog toga što su majke ili su izbagavane pri zapošljavanju zato što su žene.
Kao da sve ovo nije bilo dovoljno, početkom 50-ih se javlja shvatanje da žena više ni ne treba da radi jer se socijalizam već sasvim dovoljno izgradio. Od sredine 60-ih godina raste stopa njihove nezaposlenosti i većinu nezaposlenih u državi činile su žene.
Mada je postojala jedna stvar koju su delile sve žene u bivšoj Jugoslaviji, bilo da su bile zaposlene ili nezaposlene, slabo plaćene ili nekvalifikovane, uvek su imale potrebu da naglase svoj osećaj ispunjenosti time što su majke. Shvatanje drugih ali i samih žena da je njihova uloga u porodici primarna dovodi do velikog osećanja krivice ili stida kod zaposlenih žena. Ovo su sociolozi nazvali ,,konflikt uloga zaposlene žene”.
Kao posledica konflikta uloga kod žena se javljaju osećaj nezadovoljstva, frustracija, apatija, umor i nervoza. Anđelka Milić koja je izučavala ovaj period često govori o ,,modelu dvostrukog opterećenja zaposlene žene”. Po ovom modelu žena je sa jedne strane, majka koja treba da vaspitava Jugoslovene, dok je sa druge strane ,,drugarica” koja pomaže obnovu zemlje posle rata. Iako je socijalizam doprioneo poboljšanju njihovog društvenog položaja takođe ih je i eskploatisao, i u privatnoj i u javnoj sferi.
Danas je Republika Srbija zemlja u kojoj je žena na poziciji ministra, CEO-a ali i premijera. U trenutnom sastavu vlade (kojoj i dalje traje tehnički mandat) 10 ministarstava vode žene, što je otprilike nešto manje od polovine. Žene u Srbiji danas imaju prava na porodiljsko bolovanje, koje je duže nego u nekim zemljama Evrope. Mada je plata muškarca skoro uvek veća, a pored toga i broj visokih pozicija koje zauzimaju. Ovo pokazuje da je i u jednom ovakvom društvu, gde je patrijarhat duboko ukorenjen, moguće da dođe do promena, ali i da nam predstoji dug put do potpune jednakosti.